TÌNH TRẠNG LỪA ĐẢO TRÊN KHÔNG GIAN MẠNG TẠI VIỆT NAM: THỰC TRẠNG, NGUYÊN NHÂN VÀ GIẢI PHÁP
Trong bối cảnh chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ tại Việt Nam, không gian mạng ngày càng trở nên thiết yếu trong mọi lĩnh vực của đời sốn...

https://datvanguoilongan.blogspot.com/2025/05/tinh-trang-lua-ao-tren-khong-gian-mang.html
Trong bối cảnh chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ tại Việt Nam, không gian mạng ngày càng trở nên thiết yếu trong mọi lĩnh vực của đời sống, từ giáo dục, y tế, thương mại đến hành chính công. Tuy nhiên, đi kèm với sự phát triển vượt bậc của công nghệ là sự gia tăng không ngừng của các hình thức tội phạm mạng, đặc biệt là lừa đảo trực tuyến. Những chiêu thức lừa đảo trên mạng không chỉ ngày càng tinh vi mà còn có quy mô lớn, gây tổn thất nghiêm trọng về kinh tế và đe dọa đến niềm tin của người dân vào quá trình số hóa.
Theo báo cáo mới nhất của Bộ Công an và Bộ Khoa học, Công nghệ và Chuyển đổi số, trong năm 2024, tổng thiệt hại do lừa đảo trực tuyến tại Việt Nam ước tính lên tới 18.900 tỷ đồng, tương đương 0,45% tổng số người dùng smartphone cả nước trở thành nạn nhân. Chỉ riêng trong quý I năm 2025, hơn 6.000 vụ việc bị người dân phản ánh qua các kênh chính thức, tăng hơn 30% so với cùng kỳ năm ngoái. Điều này cho thấy không chỉ tội phạm mạng hoạt động mạnh hơn mà còn phản ánh sự quan tâm và cảnh giác ngày càng tăng từ cộng đồng.
Một trong những thủ đoạn lừa đảo phổ biến nhất hiện nay là giả danh cơ quan nhà nước như công an, viện kiểm sát, tòa án để gọi điện, gửi email hoặc tin nhắn cho nạn nhân. Bằng cách sử dụng kỹ thuật giả lập số điện thoại, hình ảnh, âm thanh và logo của cơ quan chức năng, kẻ gian dễ dàng khiến nạn nhân tin rằng họ đang bị điều tra, có liên quan đến các hoạt động tội phạm như rửa tiền hoặc ma túy. Từ đó, chúng yêu cầu người dân chuyển tiền vào "tài khoản điều tra" để phục vụ xác minh. Với sự hỗ trợ của công nghệ AI, những cuộc gọi hoặc video mạo danh này trở nên vô cùng thuyết phục, khiến nhiều người, kể cả có trình độ học vấn cao, cũng bị lừa.
Lừa đảo qua mạng xã hội tiếp tục là một hình thức gây thiệt hại nặng nề trong năm 2025. Những kẻ lừa đảo chiếm quyền điều khiển tài khoản Facebook, Zalo, TikTok của người dùng rồi giả làm chủ tài khoản để nhắn tin vay tiền, nhờ chuyển khoản hoặc thực hiện các giao dịch tài chính. Chúng còn lập các tài khoản mới với ảnh đại diện giống hệt, nội dung tương tác quen thuộc để gây dựng lòng tin. Trong nhiều trường hợp, nạn nhân còn bị đe dọa công khai thông tin cá nhân hoặc hình ảnh riêng tư nếu không làm theo yêu cầu. Đây là một hình thức kết hợp giữa lừa đảo và tống tiền đang ngày càng phổ biến.
Một xu hướng đáng lo ngại khác là sự bùng nổ của các ứng dụng đầu tư tài chính giả mạo. Với giao diện đẹp mắt, lời mời chào hấp dẫn như "cam kết lợi nhuận 30% trong vòng 10 ngày", "bảo hiểm rủi ro 100%" hoặc "trả thưởng hoa hồng khi mời người khác tham gia", các nền tảng này đã lôi kéo hàng chục nghìn người đổ tiền vào đầu tư. Giai đoạn đầu, người tham gia thường nhận được một phần lợi nhuận nhỏ để tạo lòng tin, nhưng khi nạp số tiền lớn hơn thì hệ thống bắt đầu có dấu hiệu "bảo trì", "tạm dừng giao dịch", sau đó biến mất hoàn toàn. Nạn nhân mất toàn bộ số tiền mà không có bất kỳ cơ chế đòi lại nào vì hệ thống này không có pháp nhân, máy chủ đặt tại nước ngoài và không chịu sự quản lý của cơ quan nhà nước.
Lừa đảo thương mại điện tử cũng diễn biến phức tạp trong năm 2024 và đầu năm 2025. Kẻ gian lập ra các website bán hàng trực tuyến giả mạo các thương hiệu lớn, dùng quảng cáo giá sốc để dụ người tiêu dùng. Sau khi nhận tiền, chúng giao hàng không đúng mô tả, hàng lỗi, hoặc thậm chí không gửi hàng. Đáng chú ý, chúng còn giả làm nhân viên giao hàng yêu cầu người nhận trả thêm "phí vận chuyển", "thuế nhập khẩu", sau đó chiếm đoạt số tiền lớn. Nhiều người cao tuổi, người không rành công nghệ là nạn nhân chính của hình thức này.
Tuyển dụng trực tuyến là một hình thức khác bị các tổ chức lừa đảo lợi dụng. Qua các trang web, nhóm Telegram, tài khoản Facebook ẩn danh, chúng đăng tin tuyển dụng việc nhẹ lương cao như nhập liệu, chia sẻ bài viết, tương tác ảo... rồi yêu cầu người xin việc đóng "phí bảo lãnh", "tiền cọc" hoặc mua "gói đào tạo bắt buộc". Khi nhận được tiền, tài khoản tuyển dụng biến mất hoặc chặn liên lạc. Trong nhiều trường hợp, nạn nhân bị lôi kéo ra nước ngoài làm việc phi pháp trong các trung tâm điều hành lừa đảo tại Campuchia, Lào hoặc Myanmar, đối mặt với tình trạng bóc lột, giam lỏng, mất liên lạc với gia đình trong thời gian dài.
Nguyên nhân của thực trạng lừa đảo trên không gian mạng đến từ nhiều phía. Trước tiên là từ phía người dùng. Tỷ lệ người dùng có kiến thức về an toàn thông tin vẫn còn rất thấp. Một số lượng lớn người dân vẫn sử dụng mật khẩu đơn giản, dùng chung một tài khoản cho nhiều dịch vụ, không kích hoạt xác thực hai lớp, dễ dàng nhấp vào các đường link lạ hoặc cung cấp thông tin cá nhân khi có yêu cầu. Nhiều người do thiếu kiến thức pháp lý và công nghệ nên dễ tin vào các chiêu trò đe dọa, dụ dỗ.
Thứ hai là sự phát triển nhanh chóng của công nghệ, đặc biệt là AI, công nghệ deepfake, giả mạo giọng nói, đã vượt qua khả năng phòng ngừa của nhiều hệ thống truyền thống. Tội phạm có thể giả mạo danh tính cực kỳ chính xác, tạo video "thật như thật", khiến nạn nhân không phân biệt được giả thật bằng mắt thường. Sự thiếu kiểm soát các nền tảng công nghệ, mạng xã hội xuyên biên giới cũng khiến việc truy vết gặp nhiều khó khăn.
Thứ ba là hành lang pháp lý, cơ chế hợp tác quốc tế và năng lực kỹ thuật của cơ quan chức năng chưa theo kịp thực tiễn. Việc xác minh danh tính tội phạm mạng, thu thập chứng cứ số, lưu giữ dữ liệu xuyên biên giới gặp nhiều rào cản. Một số vụ việc phải đình chỉ điều tra vì không xác định được nghi phạm. Các quy định xử phạt còn nhẹ, chưa đủ sức răn đe trong khi quy trình phối hợp giữa các đơn vị chức năng đôi khi còn chồng chéo, thiếu thống nhất.
Từ thực trạng trên, cần một hệ thống giải pháp toàn diện để nâng cao hiệu quả phòng chống lừa đảo mạng. Trước hết là nâng cao nhận thức cộng đồng thông qua tuyên truyền, phổ biến kiến thức an toàn số bằng nhiều hình thức: video ngắn, chương trình truyền hình, lớp tập huấn, kênh tư vấn miễn phí. Bộ Khoa học, Công nghệ và Chuyển đổi số cần chủ trì xây dựng các chương trình giáo dục về nhận diện hành vi lừa đảo, kỹ năng phòng chống và kỹ thuật bảo mật đơn giản cho học sinh, sinh viên, người cao tuổi.
Về mặt kỹ thuật, cần tăng cường ứng dụng công nghệ phòng chống như hệ thống lọc cuộc gọi giả mạo, phần mềm phát hiện link lừa đảo, AI quét nội dung đáng ngờ trên mạng xã hội và ứng dụng nhắn tin. Nhà mạng và ngân hàng phải phối hợp chặt chẽ để tự động khóa các giao dịch bất thường, hỗ trợ người dân truy xuất và cảnh báo các tài khoản nghi ngờ trong thời gian thực. Một hệ thống cảnh báo sớm quy mô quốc gia cần được phát triển và tích hợp với cổng dịch vụ công, ứng dụng dân sinh phổ biến.
Về phía pháp luật, cần sửa đổi bổ sung các quy định về tội phạm công nghệ cao, cho phép xử lý hành vi lừa đảo mạng kịp thời. Hình phạt với tội danh lừa đảo qua mạng cần nghiêm khắc hơn, đặc biệt là với những đối tượng tổ chức hoạt động xuyên quốc gia. Đồng thời, cần thúc đẩy hợp tác quốc tế, đặc biệt với các quốc gia ASEAN, Trung Quốc, Hàn Quốc trong chia sẻ dữ liệu, đồng bộ hóa các cơ chế xử lý.
Doanh nghiệp công nghệ và tài chính cần chủ động hơn trong việc bảo vệ khách hàng. Các nền tảng mạng xã hội phải thiết lập quy trình báo cáo nội dung giả mạo đơn giản và xử lý nhanh chóng. Các ngân hàng cần tăng cường bảo mật ứng dụng, xác minh người dùng bằng sinh trắc học, cung cấp thông tin hỗ trợ ngay khi có dấu hiệu nghi ngờ lừa đảo. Đồng thời, nên thành lập liên minh các doanh nghiệp phòng chống lừa đảo để chia sẻ dữ liệu, cảnh báo sớm và phối hợp hành động khi có dấu hiệu rủi ro.
Cuối cùng, mỗi người dân cần tự trang bị kiến thức cơ bản về an toàn mạng, học cách xác minh thông tin, kiểm tra đường link, từ chối yêu cầu chia sẻ OTP hoặc chuyển tiền không rõ ràng. Khi gặp tình huống nghi vấn, cần giữ bình tĩnh, liên hệ cơ quan chức năng qua các kênh chính thức. Đặc biệt, hãy chia sẻ kinh nghiệm bị lừa với cộng đồng để người khác không mắc phải sai lầm tương tự.
Tình trạng lừa đảo trên không gian mạng không chỉ là thách thức trước mắt mà còn là phép thử quan trọng cho khả năng quản lý, năng lực công nghệ và ý thức công dân trong thời đại số. Với quyết tâm chính trị, sự vào cuộc đồng bộ của các cơ quan chức năng, doanh nghiệp và người dân, chúng ta hoàn toàn có thể kiểm soát, giảm thiểu và tiến tới loại bỏ các hình thức lừa đảo trong môi trường mạng. Tuy nhiên, thành công trong cuộc chiến này phụ thuộc rất lớn vào vai trò chủ động của từng cá nhân. Mỗi người dân không chỉ là người sử dụng không gian mạng mà còn là người bảo vệ cho chính mình và cộng đồng. Khi mỗi người đều cảnh giác, chủ động học hỏi và chia sẻ, chúng ta sẽ góp phần xây dựng một xã hội số an toàn, đáng tin cậy và phát triển bền vững trong tương lai.
DK
DANH SÁCH NGUỒN THAM KHẢO:
1.https://baochinhphu.vn/thiet-hai-do-lua-dao-truc-tuyen-uoc-tinh-18900-ty-dong-nam-2024-102241216153209577.htm
2. https://daibieunhandan.vn/tuan-dau-nam-2025-co-6685-phan-anh-lua-dao-truc-tuyen-post401913.html
3.https://vtv.vn/xa-hoi/gia-danh-can-bo-trung-tam-hanh-chinh-cong-lua-cai-app-chiem-doat-350-trieu-dong-2025050122500734.htm
4.https://nhandan.vn/canh-giac-voi-thu-doan-chiem-quyen-su-dung-zalo-facebook-de-lua-dao-post779948.html
5.https://baomoi.com/canh-bao-thu-doan-tinh-vi-lua-dao-tham-gia-dau-tu-tai-chinh-chung-khoan-c52133524.epi
6.https://vtv.vn/kinh-te/phat-hien-30-trang-web-gia-mao-cac-san-thuong-mai-dien-tu-20250219191615767.htm
7. https://vtv.vn/xa-hoi/canh-giac-bay-lua-dao-tuyen-dung-qua-mang-20250220195850793.htm
8.https://congan.com.vn/vu-an/phong-chong-toi-pham-tren-khong-gian-mang/gia-mao-giong-noi-va-hinh-anh-bang-cong-nghe-deepfake-de-lua-dao_165713.html
9. https://laodongthudo.vn/diem-danh-nhung-thu-doan-lua-dao-pho-bien-dau-nam-2025-184763.html
10. https://congan.laocai.gov.vn/canh-bao-toi-pham/mot-so-giai-phap-trong-dau-tranh-phong-chong-toi-pham-va-vi-pham-phap-luat-tren-khong-gian-mang-1340127