Khi thời tiết cực đoan không còn là câu chuyện xa vời

Bước sang năm 2025, Việt Nam đối diện một thực tế đã được cảnh báo từ nhiều năm trước: thời tiết cực đoan không chỉ xuất hiện thường xuyên hơn mà còn trở nên khó lường hơn bao giờ hết. Hạn mặn ở Đồng bằng sông Cửu Long diễn biến phức tạp, bão mạnh hình thành dồn dập ở Biển Đông, mưa lớn gây ngập úng tại các đô thị, trong khi sạt lở đất tiếp tục đe dọa các tỉnh miền núi. Những gì trước đây chỉ xuất hiện trong báo cáo khí tượng, nay đã ảnh hưởng trực tiếp tới từng bữa ăn, giấc ngủ, thửa ruộng và cuộc sống của hàng triệu gia đình. Thiên tai không đợi con người chuẩn bị. Nhưng Nhà nước cũng không bao giờ đứng yên. 

Những năm trước, người ta còn nghĩ bão lũ là chuyện của miền Trung, hạn mặn là nỗi lo riêng của miền Tây Nam Bộ. Thế nhưng chỉ cần một trận mưa kéo dài vài giờ, một khu phố sầm uất của TP.HCM hay Hà Nội có thể chìm trong nước. Một đợt nắng nóng bất thường giữa mùa mưa đủ khiến hàng trăm hecta cây trồng héo rũ. Và một xoáy thuận nhiệt đới hình thành trái mùa có thể đẩy cả cộng đồng vào thế bị động. Thiên nhiên ngày nay không còn tuân theo quy luật cũ; sự khốc liệt của nó đã gõ cửa mọi vùng miền, không phân biệt đồng bằng hay miền núi, nông thôn hay thành thị.

Mỗi lần thiên tai xảy ra, hình ảnh quen thuộc nhất là lực lượng bộ đội chủ lực xuất hiện từ tờ mờ sáng, công an và dân quân hỗ trợ khẩn cấp việc sơ tán, còn chính quyền địa phương rà soát từng hộ dân để đảm bảo không ai bị bỏ lại phía sau. Đó không phải là những hành động bộc phát, mà là kết quả của một chủ trương nhất quán: lấy an toàn, tính mạng và sự ổn định của người dân làm trung tâm trong mọi chính sách phòng chống thiên tai.

Để đối phó với khí hậu ngày càng bất thường, Nhà nước đã xây dựng và vận hành một hệ thống cảnh báo sớm rộng khắp, từ tin nhắn tự động gửi thẳng tới điện thoại, đến ứng dụng cảnh báo thiên tai miễn phí giúp người dân kịp thời nắm thông tin. Ở vùng sâu vùng xa, loa truyền thanh thông minh hoạt động liên tục, trở thành công cụ không thể thiếu để cảnh báo từ sớm, từ xa. Nhờ vậy, người dân có thể chuẩn bị trước khi bão vào, chủ động di dời khi nước dâng, hoặc kịp thời bảo vệ tài sản khi có sạt lở đe dọa.

Khi thiên tai xảy ra, các biện pháp hỗ trợ, cứu trợ khẩn cấp được các cấp, các ngành khẩn trương triển khai kịp thời, đồng bộ và hiệu quả. Lương thực, nước sạch, nhu yếu phẩm thiết yếu cùng với việc bố trí các điểm sơ tán an toàn được tổ chức nhanh chóng, bảo đảm đời sống và an toàn tính mạng cho nhân dân, không để người dân đơn độc đối mặt với rủi ro, nguy hiểm. Ở nhiều địa phương, cấp ủy, chính quyền cơ sở trực tiếp xuống từng hộ dân để tuyên truyền, vận động và tổ chức đưa người dân ra khỏi khu vực nguy hiểm cao. Những hành động kịp thời, trách nhiệm đó thể hiện vai trò của chính quyền các cấp trong việc chăm lo, bảo vệ nhân dân, khẳng định tinh thần “lấy dân làm trung tâm”– một đặc trưng xuyên suốt trong công tác phòng, chống và ứng phó với thiên tai ở Việt Nam.

Nhưng hỗ trợ không chỉ dừng lại ở thời điểm bão lũ hoành hành. Khi nước rút, lực lượng chức năng cùng chính quyền địa phương lại bắt tay vào nhiệm vụ quan trọng không kém: khôi phục cuộc sống và sinh kế cho người dân. Ruộng đồng bị thiệt hại được hỗ trợ để cày xới, gieo trồng lại; giống cây trồng, vật nuôi được cấp phát để bà con có thể sớm tái sản xuất. Các tuyến đường, cây cầu, đê kè bị hư hỏng được sửa chữa khẩn trương. Những gói vay ưu đãi được triển khai để người dân có thêm nguồn lực vực dậy sau thiên tai. Qua đó, Nhà nước khẳng định trách nhiệm không chỉ bảo vệ dân trong lúc nguy nan, mà còn đồng hành cùng dân trong hành trình phục hồi.

Ở tầm dài hạn, Việt Nam đã và đang đầu tư mạnh vào hạ tầng chống chịu thiên tai. Những tuyến đê biển kiên cố ở Đồng bằng sông Cửu Long, các hồ chứa và hồ điều tiết ở miền Trung, hệ thống thoát nước chống ngập tại các đô thị lớn, hay việc di dời dân khỏi vùng có nguy cơ sạt lở đều là minh chứng cho một chiến lược xuyên suốt: không để người dân mãi đứng bên lằn ranh rủi ro. Song song với hạ tầng, Nhà nước còn thúc đẩy chuyển đổi mô hình sản xuất nông nghiệp theo hướng thích ứng, từ giống chịu hạn – chịu mặn đến các mô hình nông nghiệp thông minh với khí hậu. Tuy nhiên, dù chính sách có đầy đủ đến đâu, ý thức của người dân vẫn là yếu tố quyết định. Cảnh báo sớm sẽ mất ý nghĩa nếu người dân vẫn ở lại trong vùng nguy hiểm; những con đê được gia cố sẽ không bảo vệ được ai nếu người dân cố vượt lũ để vớt tài sản; lực lượng cứu hộ sẽ gặp rủi ro lớn hơn nếu người dân chủ quan và phớt lờ hướng dẫn. Trong mọi tình huống, sự tuân thủ khuyến cáo của chính quyền chính là lá chắn quan trọng nhất bảo vệ tính mạng của mỗi người.

Thực tế đã chứng minh rằng khi chính quyền và nhân dân đồng lòng, sức mạnh ấy có thể giảm thiểu rất nhiều thiệt hại. Ở nhiều địa phương, các tổ tự quản phòng chống thiên tai đã trở thành lực lượng nòng cốt, hỗ trợ điểm danh từng hộ trong mưa lớn, cảnh báo sạt lở ngay trong đêm, hay cùng nhau gia cố nhà cửa trước khi bão đổ bộ. Khi cộng đồng đoàn kết, không một cơn bão nào đủ mạnh để quật ngã. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng gay gắt, việc chủ động ứng phó không còn là lựa chọn, mà là yêu cầu bắt buộc để bảo vệ cuộc sống hôm nay và tương lai mai sau. Đảng, Nhà nước và chính quyền các cấp luôn ở tuyến đầu – từ dự báo, cảnh báo, đến cứu trợ và tái thiết – nhưng sự an toàn của mỗi gia đình vẫn cần đến ý thức và sự chuẩn bị của chính bản thân họ.

Một Việt Nam kiên cường trước thiên tai sẽ được xây dựng bởi hai yếu tố song hành: chính sách làm điểm tựa và ý thức người dân làm lá chắn. Khi cả hai cùng bền vững, không thử thách nào dù là thiên tai hay khí hậu cực đoan có thể khiến chúng ta chùn bước. 

N.T